in Eğitim

Üstün Yetenekli Çocukların 45 Özelliği

ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR

Çocuklardaki üstün yeteneğin erken fark edilmesi ve bunun geliştirilmesine olanak
tanınması, özellikle eğitimciler için son derece önemli ancak bir o kadar da zordur
(Winebrenner, 1992). Dolayısıyla çocukları sınıf içinde çok iyi takip etmek, gündelik
konuşmalarındaki farklılıkları anlamaya çalışmak gerekmektedir (Smutny, Walker &
Meckstroth, 1997).

Literatürde, üstün yetenekli çocukların genellikle, normal gelişim gösteren çocuklara
göre, yetenekli oldukları alanda daha hızlı ilerledikleri vurgulanmaktadır. Ancak üstün
yeteneklilik tiplerine göre bu hızlı ilerleme özelliği değişebilir.

Özel bir alanda yetenekli olan çocuğun tüm gelişim alanlarında hızlı olması beklenmemelidir. Örneğin, görsel sanat alanında üstün yetenekli olan çocuk sadece bu alanda yaşıtlarından üstün olma özelliği göstererek diğer gelişim alanlarında standart gelişim ritmi izleyebilir (Metin, 1999; Tuğrul, 1994).

Üstün yetenekli çocukların bir ya da birden çok alanda daha hızlı gelişim gösterdikleri
ve bu çocukların bazı ortak özellikler taşıdıkları ileri sürülmektedir (Smutny, 1998).
Üstün yetenekli çocukların erken dönemlerinde gözlenen özellikler:

 Bebeklikte olağan dışı ataklık

 Uzun dikkat süresi

 Geniş hayal ve imgeleme gücü

 Uykuya daha az ihtiyaç duyma, enerjik olma

 Gelişimsel dönüm noktalarına daha hızlı ilerleme

 Keskin gözlem yapma

 Aşırı merak duyma

 Güçlü bellek

 Erken ve olağanüstü dil gelişimi

 Hızlı öğrenme yeteneği

 Aşırı duyarlılık

 Akıl yürütme ve problem çözme becerisi

 Mükemmelliyetçilik

 Sayılar, bulmacalar ve yap-bozlar ile oyun becerisini geliştirme

 Kitaplara aşırı ilgi duyma

 Soru sorma

 İlgi alanının oldukça geniş olması

 Gelişmiş mizah duygusu

 Eleştirel düşünebilme

 İcatlar yapabilme

 Aynı anda birkaç işi yapabilme, yoğunlaşabilme

 Yaratıcılık (Jackson & Klein, 1997; Davis & Rimm, 1998).

Bir çocuğun üstün yetenekli olarak görülmesi için yukarıda adı geçen bütün özelliklere
sahip olması gerekmemektedir. Üstün yetenekli bir çocukta öne çıkan bir özellik, bir başka
üstün çocukta hiç görülmeyebilir. Dolayısıyla bireysel farklılıkların olabileceği dikkate
alınmalıdır (Metin, 1999).

Üstün yetenekli çocuklarda gözlemlenen özellikler tüm çocuklarda belli ölçülerde
gözlemlenebilen özelliklerdir. Üstün yeteneğin bir göstergesi olabilmesi için bu özelliklerden
birçoğunun ilgili yaş grubunun doğal olarak gösterdiği ölçülerin üzerinde bir düzeyde çocukta gözleniyor olması gerekmektedir (Akarsu, 2001).

Akarsu (2001)’nun aktarımına göre üstün yetenekliler alanında çalışan kişilerin
belirlediği en yalın tanı ölçütleri şunlardır:

 En az bir yetenek alanında yaşıtlarının üstünde performans gösterme

 Dili etkili kullanma

 Merak ve bazı konulara yoğun ilgi gösterme

 Çabuk öğrenme

 Güçlü bellek

 Yüksek düzeyde duyarlı olma

 Özgün ifade biçimlerine sahip olma

 Yeni ve zor deneyimleri tercih etme

 Kendisinden büyüklerle arkadaşlık yapma

 Yeni durumlara çabuk uyum sağlama

 Okumaya düşkün olma

ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN GELİŞİMSEL ÖZELLİKLERİ

Üstün yetenekli çocukların gelişimsel özellikleri; fiziksel özellikler, bilişsel özellikler
ve sosyal özellikler olarak üç başlıkta incelenebilir. Bu özellikler kalıtım yoluyla
geçmemektedir. Özelliklerin birçoğu üstün yetenekli çocukların sosyal çevresinde var olan
olanaklar ve etkileşimler sonucunda kazanılmaktadır. Üstün yeteneğin gelişmesi, uygun
çevresel ortamın ve bu ortamda gerekli eğitimin sağlanması ile mümkün olmaktadır.

Fiziksel Özellikler

Geçmişte, çocukların fiziksel gelişimleriyle üstün yeteneklilik arasında bağlantı
kurulmasına karşın, günümüzde, fiziksel gelişim ile üstün yeteneklilik arasında doğrudan bir
ilişki kurulamayacağı genel kabul görmektedir. Daha da önemlisi ayırt etme ve tanılamada
fiziksel özelliklere ait bir tanılama biçimi kullanılmamaktadır.

Bilişsel Özellikleri

Üstün yetenekli çocuklar;

 Çok meraklıdırlar. İlgilendikleri konuya karşı dikkatlerini yoğun bir şekilde
yönlendirir. Problem çözme becerileri son derece gelişmiştir (Tucker &Hafenstein,
1997).

 Neden-sonuç ilişkisi kurarlar. İlgi alanları hakkında detaylı bilgi sahibidirler, bağımsız
çalışmayı daha çok tercih ederler (Smutny, 1998).

 Genelleme yapmada, ilişkileri görmede, bilgilerin transferinde yaşıtlarından ileri
düzeydedirler. Orijinal fikirler geliştirirler, yaratıcıdırlar (Metin, 1999).

 Çok hızlı öğrenirler. Duydukları ve gördüklerini uzun zaman belleklerinde tutabilirler.
Kendi sınıf düzeyinin üstünde kitaplar okumaktan hoşlanırlar. Zihinden işlem
yapmada çok başarılıdırlar (Özsoy, Özyürek & Eripek, 1988; Charles, 1992).

 Rutin ve tekrarlayıcı işlerden hoşlanmazlar. Genellikle okulda karşılaştıkları uyarıcılar
onlara yetersiz gelir, dolayısıyla canları çok çabuk sıkılır. Zaman, ölüm vb. soyut
kavramların ne demek olduğunu yaşıtlarına göre daha çabuk kavrarlar. Oyun
kurallarını hemen kavramakta, hatalarından ders almakta, istediklerini yapmak veya
yaptırmak için diğerlerini ikna edici fikirler öne sürmektedirler (Porter, 1999).
Sosyal Özellikleri

Clark (1992) ve Silverman (1994), üstün yetenekli çocukların;

 Gelişmiş ahlaki değerlere sahip,

 Başkalarının duygu ve düşüncelerine karşı hassas,

 Mükemmelliyetçi,

 Beklentileri yüksek,

 İdealist,

 Duygusal derinliği olan,

 Farkındalığı yüksek

çocuklar olduğunu belirtmektedirler.

Her ne kadar araştırmacı ve eğitimciler, bu özelliklerin üstün yetenekli çocuklar
arasında sıklıkla rastlanan durumlar olduğunun altını çizseler de özellikleri bütün üstün
yetenekli çocuklara genellemek doğru değildir (Webb, 1993).

KAYNAKÇA

Akarsu, F. (2001). Yetişemediğimiz Çocuklar: Üstün Yetenekli Çocuklar ve Sorunları.

Ankara: Eduser Yayınları.

Charles, C.M. (1992). Öğretmenler için Piaget İlkeleri (Çev. G. Ülgen). Ankara: Hazer
Ofset Matbaacılık Ltd. Şti.

Clark, B. (1992). Growing up gifted: Developing the potential of children at home and at
school. NY: Macmillan.

Davis, G .A. & Rimm, S. B. (1998). Education of the Gifted. Mc Graw-Hill Book Company,
England.

Jackson, N. & Klein, E. (1997). Gifted Performance on Young Children. In Colangelo &G.

Davis (eds). Handbook of Gifted Education, Boston MA: Ally&Bacon.

Metin, N. (1999). Üstün Yetenekli Çocuklar. Özaşama Matbaacılık, Ankara.

Özsoy, Y.,Özyürek, M., & Eripek, S. (1988). Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar, Özel Eğitime

Giriş. Karatepe Yayınları, Ankara.

Porter, L. (1999). Gifted young children. Buckhingham: Open University Press.

Silverman, L.K. (1994). The moral sensitivity of gifted children and the evolution of

society. Roeper Review, 17(2), 110-116.

Smutny, J.F. (1998). The Young Gifted Child: Potential and Promise. An Anthology,

Cresskill, NJ: Hampton Press.

Smutny, J.F, Walker, S.Y., & Meckstroth, E.A. (1997). Teaching Young Gifted Children in
the Regular Classroom: Identifying, Nurturing, and Challenging Ages 4-9.

Minneapolis. MN: Free Spirit Publishing Inc.

Tucker, B., & Hafenstein, N. (1997). Psychological intensities in young gifted children.

Gifted Child Quarterly, 41 (3), 66-75.

Tuğrul, B. (1994). Okul Öncesi Dönemde Üstün Yetenekli Çocukların Tanınması ve

Eğitimleri. Okul Öncesi Eğitimcileri için El Kitabı. Editör: Şule Bilir. İstanbul:

YA-PA Yayın Pazarlama Sanayi Ltd. Şti. s. 152-159.

Webb, J. T. (1993). Nurturing social-emotional development of gifted children. In K. A.

Heller, F. J. Monks, and A. H. Passow (Eds.), “International Handbook for

Research on Giftedness and Talent,” pp. 525-538. Oxford: Pergamon Press.

Winebrenner, S. (1992). Teaching Gifted Kids in the Regular Classroom. Minneapolis

MN: Free Spirit Publishing Inc.